Thánh ca VN: Tác giả và Tác phẩm (1)
Thánh ca Việt Nam: Tác giả và Tác phẩm trong những thập niên qua
Nhân mừng Năm thánh 2010 tại Việt Nam, kỷ niệm 50 năm thành lập Hàng Giáo phẩm, chúng tôi lược qua một số ấn phẩm thánh ca tiêu biểu đã xuất bản và phổ biến sâu rộng mà các nhạc sĩ và các ca trưởng yêu cầu. Trong những ấn phẩm này có nhiều bài thánh ca đã được cộng đồng dân Chúa Việt Nam thường xuyên dùng trong các cử hành phụng vụ, nhờ đó đời sống đức tin của họ được nuôi dưỡng và tăng triển.
Trải qua các thời đại, truyền thống âm nhạc của toàn thể Giáo hội đã kiến tạo nên một kho tàng vô giá.[1] Gia sản vô cùng lớn lao này có thể được coi là niềm tự hào của Giáo Hội.[2] Sở dĩ có được như vậy là vì không những Thánh kinh, mà cả các Giáo phụ và các Đức thánh cha luôn quan tâm lo lắng duy trì và cổ võ kho tàng Thánh nhạc, trong lãnh vực đào tạo các ca đoàn, và nhất là trong lãnh vực sáng tác. [3]
Trong lãnh vực sáng tác, Giáo Hội không ngừng tuyên dương các nhạc sĩ đã góp công vào việc xây dựng và thể hiện Thánh nhạc, và “mở rộng cửa nhà thờ cho họ, sung sướng nhìn nhận sự hỗ trợ lớn lao mà nghệ thuật và những hoạt động của họ mang đến…”.[4] Đáp lại tấm lòng ưu ái của Giáo hội và hưởng ứng lời mời gọi của Giáo hội, nhất là từ sau công cuộc canh tân Phụng vụ của Công đồng Vaticanô II, các Ủy ban Thánh nhạc và các nhạc sĩ công giáo đã ý thực và nỗ lực thực hiện các công trình âm nhạc phụng vụ, như: các bài thánh ca lớn nhỏ, các băng đĩa thánh ca, các tài liệu học hỏi nghiên cứu liên quan đến thánh nhạc, các sinh hoạt ca đoàn, các buổi cầu nguyện bằng thánh ca và những buổi trình diễn thánh ca mang tính lễ hội.
Đóng góp cho những công trình thánh ca phụng vụ này trong những thập niên vừa qua, ta phải kể đến những tập thể, những nhạc sĩ sáng tác nói riêng và tất cả những nhà hoạt động âm nhạc phụng vụ nói chung. Vì khả năng giới hạn, tài liệu có trong tầm tay ít ỏi và sự hạn chế nhất định của tài liệu này, nên chúng tôi chỉ có thể điểm qua một số thành tựu và một số tác giả, căn cứ theo thời gian trước sau với điểm mốc từ năm 1945 cho đến hôm nay.
1. NHẠC ĐOÀN LÊ BẢO TỊNH
Có thể nói được rằng người có công khai phá và mở đường cho nền thánh nhạc Việt Nam không ai khác hơn là nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh. “Nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh – theo Nguyễn Khắc Xuyên – được thành lập do ý chí của một số người, ban đầu còn hoạt động riêng rẽ, đúng hơn, ban đầu mới nghe theo cảm hứng riêng của mình, sau mới ý thức cùng chung vai sát cánh để khuyến khích, nâng đỡ và chỉ bảo cho nhau vì ích chung. Do đó, đã có những chuẩn bị, những học hỏi riêng rẽ để rồi gom góp các tác phẩm cho ấn hành phổ thông nơi quảng đại quần chúng, lúc đó đang mong chờ, đang khát khao. Lê Bảo Tịnh đã ra đời vào đúng thời đúng lúc.” [5]
Khởi đi từ tháng 7 năm 1945, dưới sự dẫn dắt của nhạc sĩ Hùng Lân (cũng là người tiên phong trong nhóm sáng lập nhạc đoàn), Lê Bảo Tịnh đã để lại cho nền thánh nhạc Việt Nam những tên tuổi lớn và những bài thánh ca giá trị (có thể gọi là bất hủ) cho đến hôm nay. Ta có thể khái quát một vài nét chính yếu:
- Giai đoạn hình thành có các nhạc sĩ: Nguyễn Khắc Xuyên, Tâm Bảo, Thanh Tùng, và đoàn trưởng kiêm thư ký: Hùng Lân.
- 1945: CUNG THÁNH I: Có tất cả 9 bài về Thánh lễ và Thánh Thể, với bài Dâng Hồn Xác (Con kính dâng Cha cùng bánh và rượu nho) của Hùng Lân. Ngay từ thời điểm ấy Bài hát này đã có được âm hưởng nhạc truyền thống Việt Nam. Cho đến nay nhiều ca đoàn vẫn còn hát lúc Dâng Lễ Vật. Ngoài ra còn phải kể đến bài Phút Than Thở (Con mến yêu tin thờ trong lòng..) có tính đại chúng và giai điệu bình dân rất dễ gợi tâm tình nơi cộng đoàn mỗi khi hát chầu Thánh Thể.
- 1946: CUNG THÁNH II: gồm 10 bài về Đức Mẹ. Một số bài đáng lưu ý::
* Tâm Bảo: “Sao Biển” (Lạy Mẹ là ngôi sao sáng…)
* Nguyễn Khắc Xuyên: “Lạy Mẹ xin yên ủi chúng con…”
- 1946 (tháng 10, 11): CUNG THÁNH III: 10 bài về Lễ Giáng Sinh. Tập này có nhiều bài rất thành công:
* Tâm Bảo: “Chúa Sinh Ra” (Chúa bởi trời sinh xuống trần…) và “Chúa Thương Loài Người”.
* Nguyễn Khắc Xuyên: “Bêlem ơi !”
Trong khoảng thời gian 1946-1947, linh mục Hoài Đức đã viết 2 bài thánh ca Giáng Sinh bất hủ “Cao Cung Lên” và “Đêm Đông”; và một số nhạc sĩ khác đã viết các bài: “Giọt Lệ Thống Hối” (Tâm Bảo), “Giờ Tử Nạn” (Hoài Đức). Cũng phải kể đến một số nhạc phẩm được viết trong thời gian này mà bất cứ người tín hữu công giáo Việt Nam nào cũng đều thuộc: “Dâng Mẹ” (Lạy Mẹ Maria, Mẹ Thiên Chúa Mẹ đồng trinh…) và “Cung Chúc Trinh Vương” của linh mục Hoài Đức.
- 1949: CUNG THÁNH IV: với 12 bài về Mùa Chay và Phục Sinh. Trong ấn phẩm này chúng ta có được 2 bài rất đẹp: “Trên Núi Cây Dầu” và “Lên Núi Sion” (Hôm nay là ngày Thiên Chúa dựng nên…) của nhạc sĩ Hùng Lân.
- 1949 (tháng 5, 6): CUNG THÁNH V: khoảng 6 bài về Thánh Tâm, trong số đó nổi bật nhất là sáng tác của Lm Hoài Đức: “Thánh Tâm Giêsu Vua” (Thánh Tâm Giêsu làm Vua đất Việt muôn đời…)
- 1950: CUNG THÁNH VI: gồm 16 bài về Đức Mẹ. Cũng trong năm này nhạc đoàn xuất bản Cung Thánh VII gồm 28 bài về Thánh Lễ và Cung Thánh VIII gồm 9 bài về Thánh Thể.
- 1951: CUNG THÁNH IX: gồm có 12 bài về các thánh: “Hai Người Tiền Phong” (Hùng Lân); “Từ Ngày Têrêsa” (Nguyễn Khắc Xuyên); “Bài Ca Cêcilia” (Hoài Chiên); “Lòng Trung Nghĩa” (Nguyễn Bang Hanh).
- 1952: CUNG THÁNH XI: gồm 14 bài với chủ đề Mùa Vọng và Giáng Sinh. Có những bài rất đẹp ăn sâu vào đời sống thánh nhạc Việt Nam, như: “Này Dân Sion” (Nguyễn Khắc Xuyên); “Trời Cao” (Duy Tân); “Mùa Đông Năm Ấy”, “Ngày Xuân Cầu Nguyện” (Hoài Đức); “Đêm Thánh Vô Cùng” (Hùng Lân).
Ngoài ra, chúng ta còn phải kể đến một số tác phẩm của một số nhạc sĩ in rải rác ở các Hợp Tuyển năm 1953, 2 tập Phụng Ca, 2 tập Nhạc Thiêng và 1 tập Thơ Nhạc, Hợp Tuyển 3 năm (1956) gồm 110 bài.
- Đến năm 1960, sau khi đã chọn lọc và san định lại tất cả các bài do nhạc đoàn đã in ra từ năm 1945 trong 14 tập Cung Thánh về đủ mọi đề mục, Nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh đã cho xuất bản thành tập CUNG THÁNH TỔNG HỢP với 174 bài. Các đề mục cũng gọn gàng hơn: Sinh Nhật, Phục Sinh, Thánh Lễ, Thánh Thể, Thánh Tâm, Đức Mẹ, Các Thánh, Hôn Nhân, Rửa Tội, Thêm Sức,v..v.. Trong tuyển tập mới này có đóng góp thêm bài “Chúa Là Gia Nghiệp” của nhạc sĩ Hoàng Ngô.
- 1961: CUNG THÁNH XV: là một tuyển tập nhiều bài thánh ca với các đề tài khác nhau (100 bài). Trong đó xuất hiện một ca khúc đẹp về Giáng Sinh, bài “Cùng Đi Bêlem” của Vĩnh Phước.
- 1975: CUNG THÁNH TỔNG HỢP TÂN BIÊN : gồm 174 bài với nhiều đề tài khác nhau.
Nhận định về Nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh, Nguyễn Khắc Xuyên viết: “Ba mươi năm qua, 1945-1975, Lê Bảo Tịnh đã có một thành tích vững chãi, một chỗ đứng xứng đáng trong ca nhạc công giáo Việt Nam. Một phần tư thế kỷ đã qua, nhạc đoàn đã làm tròn sứ mệnh của mình… đã cho ta thấy một khuynh hướng tích cực cho phụng vụ ngày nay.”[6]
2. HẢI LINH (1920-1988)
Tên thật là Trần Văn Đệ, sinh ngày 4-10-1920 tại Ứng Luật, Phát Diệm, Ninh Bình. Năm 24 tuổi viết bài “Mẹ ơi! Đoái Thương Xem Nước Việt Nam”, rồi năm sau viết các bài “Tháng Hoa” (Giáo dân bao xiết mừng…); “Ngợi Khen” (Hồn tôi lên tiếng ngợi khen Chúa…); “Ngày Nay Con Đến”. Nhưng phải chờ đến khi sáng tác và phổ biến “Hang Be-lem”, Hải Linh mới được mọi người biết đến. Có thể nói tác phẩm bất hủ này đã gắn liền tên tuổi của ông cùng với ca đoàn HỒN NƯỚC (ra mắt lần đầu tiên năm 1957. Sau đó Hải Linh còn để lại cho nền thánh nhạc Việt Nam nhiều bài thánh ca rất đẹp về giai điệu và giàu chất thi ca về Lời, như “Tiếng Nhạc Oai Hùng”, “Nữ Vương Hòa Bình”, “Tán Tụng Hồng Ân” (Lời: Lm Vũ Đình Trác). Ngoài những tác phẩm thánh ca, Hải Linh còn viết nhiều bài ca ngoài Phụng vụ, như “Ra Đời” (Thơ: Hàn Mặc Tử), “Trường Ca Ave Maria” (Thơ: Hàn Mặc Tử); và một số bài tán tụng quê hương, như bài “Hương Quê”.
Sau khi du học ở nhạc viện Rôma và Pháp, năm 1956 trở về Việt Nam, Hải Linh cùng với Lm Vũ Đình Trác đưa ra một đường lối mới cho nhạc đoàn Sao Mai: sáng tác những đề tài mới theo hướng tôn giáo và dân tộc; thành lập 1 ca đoàn; truyền thụ âm nhạc. Tất ca những công việc này nhắm đến mục đích: Tôn vinh Thiên Chúa và tán tụng Quê Hương.
Ở đây, chúng ta không đề cập đến những bài ca tán tụng quê hương Việt Nam, bày tỏ tình yêu Đất Nước và Con Người, chúng ta dừng lại ở những tác phẩm thánh ca [7]:
1. Tôn vinh Thiên Chúa: -Bánh Hằng Sống; - Bến Thiên Đàng; -Bộ lễ Nữ Vương Hòa Bình; -Chúa Khải Hoàn; -Hang Be-lem; -Khúc Nhạc Cảm Tạ; -Khúc ca Mặt Trời; -Ngài Là Thiên Chúa; -Trường Ca Các Tạo Vật; - Vinh Danh Thiên Chúa; v..v..
2. Chúc tụng Mẹ Maria: -Bốn Lời Nguyền; -Tháng Hoa; - Nữ Vương Hòa Bình; -Ngày Nay Con Đến; -Trái Tim Đức Mẹ; v..v..
3. Ngợi mừng Các Thánh: -Về Bến Thiên Đàng; -Bài Ca Khải Hoàn; - Tiếng Nhạc Oai Hùng; v..v..
Lưu ý: “Ra Đời”, “Trường Ca Ave Maria” (phổ thơ Hàn Mặc Tử) và “Say No-en” (Thơ: Xuân Ly Băng, Nhạc: Lm Kim Long, Phụ soạn: Hải Linh), xét về nghệ thuật là những tác phẩm rất đẹp của Hải Linh, nhưng không phải là những bài ca phụng vụ. Vì thế các ca đoàn cần để ý mỗi khi trình tấu sao cho đúng với quy định của Thánh nhạc trong Phụng vụ.
Sau khi để lại cho kho tàng Thánh nhạc Việt Nam
3. CÁC NHẠC SĨ CÙNG THỜI HẢI LINH:
1. Lm Phương Linh: “Cầu Xin Chúa Thánh Thần”; “Thôi Đứng Lên Nào” (viết chung với Lm Mai Văn Điệu).
2. Lm Tiến Dũng vớ tuyển tập “Trăm Triệu Lời Ca”, cùng những tên tuổi lớn như: Đức cha Nguyễn Văn Hòa; các Lm Thiện Cẩm, Đỗ Xuân Quế, Gioan Minh, Phạm Minh Công. Lm Tiến Dũng còn xuất bản “Bài Ca Vô Tận” và “Suối Nhạc”.
3. Lm Đinh Quang Tịnh với tuyển tập “Đàn Hát Lên”, gồm nhiều bài thánh ca của các nhạc sĩ được soạn thêm phần đệm đàn.
4. Lm Đinh Văn Trung, S.J, nổi tiếng với bài “Tiếng Chuông Sinh Nhật”.
4. NGÔ DUY LINH:
Linh mục nhạc sư Ngô Duy Linh sinh ngày 30-4-1922 tại làng Liễu Đề, Nam Định thuộc giáo phận Bùi Chu.
- 1934: Nhập Tiểu chủng viện Bùi Chu
- 1952: Thụ phong linh mục và dạy La-tinh tại Tiểu chủng viện Trung Linh.
- 1953: Du học âm nhạc tại Paris, Pháp. Ngài chọn học các môn Bình ca, Hòa âm, sáng tác và ca trưởng là những môn thực dụng cho ngành Thánh Nhạc Việt Nam đang trong giai đoạn phôi thai.
- 1956: Về nước và gia nhập giáo phận Sài-gòn
- 1957: Dạy môn Hòa âm tại trường Quốc Gia Âm Nhạc và Kịch Nghệ Huế.
- 1964: Phụ tá Viện Trưởng Đại học Thụ Nhân Đà-lạt.
- 1968: Trở lại Pháp để tu nghiệp về âm nhạc tại Đại học Sorbonne môn Dân Tộc Nhạc Học. Vì biến cố tháng Tư năm 1975, Ngài ở lại Pháp.
- 1982: Gia nhập giáo phận New Orleans và làm mục vụ cho đồng hương Việt Nam tại giáo phận này. Trong thời gian này, ngài có nhiều sinh hoạt âm nhạc giao lưu giữa ca đoàn Việt Nam, những người Mỹ và người Mỹ gốc Pháp bản xứ.
Ngày 20-2-1998, cha Ngô Duy Linh từ trần và được an táng tại Louisiana bên cạnh mộ phần người bạn âm nhạc Hải Linh. [8]
Những Tác phẩm tiêu biểu:
Tôn giáo ca: Chúa Lên Trời, Đêm Bình An, hãy Ngợi Khen Chúa, Một Trời Hoa, Khát Khao, Ngôi Ba Thiên Chúa, Ngày Vinh Thắng, Ngoài Vũ Trụ, Tình Yêu Tuyệt Đối, Giáng Sinh Tình Yêu…
Quê Hương ca: Về Tổ Ấm, Lúa Thơm, Hồn Quê, Ngày Ra Đi, Gió thu, Tiếng Võng Đưa, Một Trời Sao, Tiếng Hò Non Nước, Hoa Xuân Đất Việt, Sóng Nước Cửu Long, Mưa Nguồn, Dòng Bến Hải, Tình Sông Nghĩa Bể…
5. VINH HẠNH:
Vinh Hạnh là bút hiệu của linh mục nhạc sĩ Giuse Trần Phúc Hạnh. Ngài sinh ngày 7-5-1931. Quê quán của ngài là họ Vinh Trung ở làng Phu Vinh (bên cạnh làng Phát Diệm), Kim Sơn, Ninh Bình. Bởi thế Vinh Hạnh gồm chữ Vinh ghép vào với tên thật của ngài là Hạnh để lấy bút hiệu cho cuộc đời sáng tác thánh nhạc.
Ngài sáng tác thật sớm khi mới 17-18 tuổi với bài “Tận Hiến” (Giờ đây êm ái nhất cả đời con…). Sự nghiệp sáng tác thánh ca của ngài được khoảng 100 bài, và in trong cuốn Hương Thánh Kinh I và II, năm 1963.
Có lẽ ngài là một trong những nhạc sĩ tiên phong viết lời ca dựa theo ý lấy từ trong Kinh Thánh, Phụng Vụ và Truyền Thống. Và lời ca như vậy sẽ có tính giáo lý và thần học chắc chắn như nhận xét của Ủy ban Kiểm duyệt Ca Nhạc Công Giáo Tòa Giám Mục Sàigòn, ngày 23-10-1960, đã viết: “Xét đại cương, tác giả thường dựa theo ý thánh vịnh hoặc những bài ca phụng vụ truyền thống trong Giáo Hội, nên ý tứ dồi dào chắc chắn.” Linh mục nhạc sĩ Vinh Hạnh cũng đề xướng những hình thể khác nhau trong thánh ca từ hơn 30 năm nay, cần được nghiên cứu và làm cho hoàn chỉnh hơn ở những lớp nhạc sĩ kế thừa.
Những tác phẩm thánh nhạc tiêu biểu của ngài của ngài [9]: Ngày Ấy, Hãy Vùng Đứng, Đâu Có Tình Yêu Thương, Xin Chúa Thánh Thần Ngự Đến, Ôi Thần Linh Chúa, Giờ Đây Êm Ái, Tấu Lạy Bà, Kìa Ai, Lạy Chúa xin Cho Lời Con (bài hát này là một trong những bài kinh điển mà các lớp ca trưởng thánh nhạc sử dụng để học về đánh nhịp), Chúa Khoan Nhân, Hát Lên Một Bài Ca Mới (bài thánh ca này, nhạc sư ca trưởng Hải Linh dùng làm nhạc hiệu cho ca đoàn Hồn Nước, mỗi khi bắt đầu buổi trình diễn của ca đoàn).
(còn tiếp)
Lm. Rôcô Nguyễn Duy biên soạn
Nguồn: Hương Trầm
--------------------------------------------------
[1] HCPV, số 112
[2] DD, số 50
[3] HCPV, số 114 và 121
[4] QLTN, số 26
[5] Nguyễn Khắc Xuyên, Tiến Trình Thánh Nhạc Việt Nam qua nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh, UBĐKCG.Tp.HCM, tháng 3-1992, trang 61.
[6] Xin đọc thêm chi tiết trong “Tiến Trình Thánh Nhạc Việt Nam”
[7] Xem: Thánh ca HẢI LINH, tuyển tập do UBTN.HĐGMVN xuất bản năm 2008, nhân kỷ niệm 20 năm ngày mất của Nhạc sĩ Hải Linh.
[8] Viết theo “Thánh Ca NGÔ DUY LINH”, Nhà xuất bản Tôn Giáo, 2009.
[9] x. Hương Thánh Kinh, Sàigòn, 1963